W 1793 r. doszło do II rozbioru Polski, którego dokonały Rosja i Prusy. W jego wyniku Rzeczpospolita utraciła większość kluczowych dla swojego istnienia ziem i stała się niewielkim, kadłubowym państwem, w którym stacjonowały wojska państw zaborczych. Następnego roku w Krakowie wybuchło powstanie, które od swojego przywódcy nazwane zostało Powstaniem Kościuszkowskim. Była to rozpaczliwa próba odzyskania niezależności upadającego państwa.
Pomnik Bartosza Głowackiego
Za oficjalny początek powstania uznaje się 24 marca 1794 r. Tego dnia, na Rynku Głównym w Krakowie, Tadeusz Kościuszko został ogłoszony Naczelnikiem Powstania i złożył uroczystą przysięgę. 1 kwietnia 1794 r. Kościuszko zebrał swoje wojsko i wyruszył z Krakowa w kierunku Warszawy. Marsz ten miał na celu wzniecenie powstania w głębi kraju. Zapobiec temu chcieli Rosjanie, którzy postanowili zniszczyć wojska Kościuszki w zarodku, możliwie blisko Krakowa.
Stoczona 4 kwietnia 1794 r. bitwa pod Racławicami przez samego Kościuszkę nazywana była „żywą potyczką”, ponieważ w starciu uczestniczyły stosunkowo niewielkie siły. Po stronie polskiej walczyło w niej około 4 tys. żołnierzy wojsk regularnych i 2 tys. chłopskich kosynierów. Przeciwko nim wystąpiło około 3 tys. dobrze uzbrojonych żołnierzy rosyjskich. Dowodzący Rosjanami gen. Tormasow liczył na łatwe zwycięstwo i rwał się do walki.
Bitwa rozpoczęła się gwałtownym atakiem Rosjan, który doprowadził do ucieczki części polskich wojsk. Niewielka grupa uciekinierów dotarła do Krakowa, gdzie rozsiewali później fałszywe pogłoski o klęsce powstańców. Po stronie polskiej opór tężał, lecz pierwsze 2 godziny bitwy żadnej ze stron nie dały rozstrzygnięcia. Dopiero atak, dowodzonych osobiście przez Kościuszkę, kosynierów przechylił szalę zwycięstwa na stronę powstańców. Do legendy przeszedł czyn kosyniera, Wojciecha Bartosza Głowackiego, który własną czapką zgasił lont rosyjskiej armaty. Rosjanie stracili w bitwie 12 dział i około 1200 żołnierzy. W wojsku Kościuszki mogło zginąć od 200 do 500 osób.
Kopiec Kościuszki
Bitwa pod Racławicami miała ogromne znaczenie moralne. Powstańcy przekonali się, że Rosjan można pokonać. Informacja o zwycięstwie pod Racławicami była iskrą, która rozniecała insurekcję w innych częściach kraju. Już 17 kwietnia 1794 r. wybuchło powstanie w Warszawie, a kilka dni później wyzwolone zostało Wilno.
Dziś, na polu bitwy pod Racławicami znajduje się kopiec Kościuszki, o wysokości 13 metrów, usypany w 1934 r. na wzgórzu zwanym „Zamczyskiem”. Ma on upamiętniać miejsce bitwy i zwycięskiego dowódcę. W 1994 r., kilkaset metrów od kopca Kościuszki, został odsłonięty pomnik Bartosza Głowackiego. W Dziemierzycach oraz w Janowiczkach znajdują się natomiast zbiorowe mogiły kosynierów.
Jak dojechać:
Pole bitwy znajduje się na terenie wsi Dziemierzyce i Racławice, w powiecie miechowskim, w województwie małopolskim, 45 km na północny wschód od Krakowa.
Zwiedzanie:
Teren bitwy jest otwarty i przez cały czas dostępny do zwiedzania.
Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:
- B. Szyndler, Racławice 1794, Warszawa 2009,
- L. Olchowik-Adamowska, K. Kunicki, T. Ławecki, T. Malarski, Pola i miejsca bitewne w Polsce, Warszawa 2014,
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Racławicami – stan na 13 września 2015 r.